امام مجتبی از این توطئه خبردار شد و اگر چه بسیار سری بود موفق شد که آن جاسوس و مامور ایجاد آشوب در کوفه را شناسایی، دستگیر و اعدام کنند. و به فرمانروای بصره هم دستورداد که جاسوس مامور بصره را شناسایی و اعدام کند.
خبرنامه دانشجویان ایران: روز گذشته بود که رسما تعهدات متقابل ایران و 1+5 درباره بیانیه وین آغاز شد، تعهداتی که بسیاری از کارشناسان آن را یک ریسک بزرگ برای یک اعتماد دوباره به غرب مطرح، و آن را با دوران امام حسن(ع) و صلح آن حضرت با توجه به شرایط کنونی جامعه مقایسه می کنند.
به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ آنچه که در ادامع می خوانید گفتگوی ما با دکتر محمدحسین رجبی دوانی است:
• جهت ورود به بحث، شرایط دوران امام حسن مجتبی از چه ویژگی هایی برخوردار بود که ایشان صلح را پذیرفت؟
چیزی از شهادت امام علی نگذشته بود که معاویه وقتی از حوادث کوفه با خبر شد واینکه امام مجتبی در پی شهادت پدر به خواست مردم خلافت را به دست گرفته به شدت متوحش شد از این باب که احساس کرد تمام توطئه ها وعملیات روانی و جو سازی هایی که بر ضد امیرالمومنین به پا کرده بود با به خلافت رسیدن امام مجتبی به هم خواهد خورد، لذا دست به توطئه هایی زد اول دو نفر را فرستاد برای ایجاد فتنه درقلمرو امام مجتبی .یکی را مامور ایجاد فتنه و آشوب در کوفه و دیگری را مامور همین کار در بصره کرد.
جالبه که امام مجتبی از این توطئه خبردار شد و اگر چه بسیار سری بود موفق شد که آن جاسوس و مامور ایجاد آشوب در کوفه را شناسایی، دستگیر و اعدام کنند. و به فرمانروای بصره هم دستورداد که جاسوس مامور بصره را شناسایی و اعدام کند. به این ترتیب اولین توطئه معاویه علیه امام مجتبی در هم شکسته شد. وقتی معاویه از این جهت ناکام شد نامه ای نوشت به چهار نفر از اشراف و خواص برجسته کوفه . امام مجتبی این توطئه را هم کشف کرد و چون نمی شد با اینها بخاطر موقعیت اجتماعی و قبیله ای که داشتند و هنوز هم اقدامی نکرده اند، برخورد کرد، امام زیر لباس زره می پوشید و اتفاقا روزی حضرت در مسجد کوفه به نماز ایستاده بود که مورد سوء قصد قرار گرفت و مردم فکر کردند که حضرت به شدت آسیب دیدو یا در اثر این ضربه به شهادت رسیده است اما با کمال تعجب دیدند که حضرت توطئه را خنثی کرده است.
اینجا بود که امام مجتبی نامه ای به معاویه نوشت و او را به سبب این رفتار خیانت بار و ناجوانمردانه به شدت سرزنش کرد. معاویه عین امریکای امروز که هر انچه توطئه توانسته علیه نظام مقدس ما کرده و ناکام شده است و چون طرفی نبسته به دروغ پیشنهاد صلح و کنار آمدن با ایران را مطرح می کند معاویه هم همینگونه، وقتی در توطئه هایش ناکام شد درجواب امام می نویسد اگر من می دانستم که تو در اداره امور و جمع آوری خراج ها و لشگر ها بهتر از من عمل می کنی من کناره گیری می کردم و با تو بیعت می کردم، اما به نظر میرسه من که سنم از تو بیشتر و تجربه بیشتری از تو دارم برای این امر مناسب تر هستم لذا شما از خلافت کناره گیری کن و این را به من بسپار. این را مکتوب به پیک امام داد، امام شفاها به او گفت که بروکه بین ما و شما جز شمشیر چیز دیگری نخواهد بود و فورا هم لشگر کشید.
امام مجتبی وقتی از لشگر کشی معاویه و ورود او به عراق آگاه شد مردم را فرا خواند و فرمود که برای مقابله با این متجاوز آماده شوید یک نفر پاسخ مثبت به امام مجتبی نداد. اینجا این مردم که برای جهاد به دستورخلیفه از آن حضرت حقوق دریافت می کنند حاضر به اطاعت نشدند. البته در بافت شهرهایی مثل کوفه روسای قبایل، سرشناسان، نخبگان و اشراف قبایل که ما تعبیر به خواص بهشان می کنیم نقش اساسی داشتند. چون توده های قبایل از اینها خط می گرفتند و حرف شنوی داشتند.
اگر اینها بر میخواستند و ابراز آمادگی میکردند، بقیه افراد قبایل هم اطاعت خودشان را اعلام می کردند. به هر حال با تلاش علی بن حاتم طایی که بلند شد و مردم و سرشناسان آنها را شماتت کرد که کجایند آن مدعیانی که موقع شعار دادن زببانهای درازی دارند ولی موقع عمل مثل موشها در سوراخها رفتند تا پاسخ به خلیفه و فرزند پیامبرشان بدهند و اعلام کرد که من با هزار مرد قبیله ام حاضر به اطاعت از شما هستم و به سمت اردوگاه می روم. این حرکت علی بن حاتم و سپس حجر بن عدی باعث شد عده ای شرمنده بشوند و نه با میل و انگیزه بلکه با رودربایستی و اینکه به هر صورت ما داریم از ایشان حقوق می گیریم تا به دستور ایشان حرکت کنیم آمدند.
شیخ مفید ترکیب سپاه امام حسن را اینگونه بیان کرده اند که معدودی شیعیان امیرالمومنین، گروهی که آن را حضرت را به عنوان خلیفه پنچم ناچارند که اطاعت کنند، افراد مختلف قبایل که نه به خاطر اینکه ایشان خلیفه پنجم یا امام دوم است بلکه برای همراهی با سران و اشراف قبایل حاضر شدند و گروهی از خوارج که جنگ با معاویه را تحت فرماندهی هر کس و هر پرچمی جایز می دانستند و عده ای هم فرصت طلب و غنیمت جو که احساس کردند که عملیاتی دارد برگزار می شود و برای منفعت طلبی حضور پیدا کردند، لذا یک لشگر ناهمگونی بدون انگیزه های معنوی پدید آمد و امام مجتبی دوازده هزار نفر از اینها را دست چین کرد و فرماندهی اش را به عبیداله بن عباس سپرد که پسر عموی پدرش بود و امام مجتبی را امام خود می دانست و بزرگ قبیله خود بنی هاشم بود و انگیزه شخصی هم داشت چرا که در عهد امیرالمومنین که فرمانروای یمن بود عوامل معاویه به آنجا حمله کردند و دو فرزند او را مقابل همسرش سر بریدند و همسر هم دیوانه شد و سر به بیابان گذاشته و ردی از او باقی نماند.
اما متاسفانه می بینیم همین عبیدالله بن عباس بعد از یک زد و خورد مختصر با معاویه، شب هنگام، زمانی که پانصد هزار درهم رشوه نقد معاویه را میبیند و وعده پانصدهزار درهم دیگر موقع اشغال کوفه را می شنود، امام زمانش، بزرگ قبیله اش، پسرعمویش و خون فرزندان و همسری که از دست داده است را همه را زیر پا گذاشت و نادیده گرفت و به سوی معاویه رفت. اگر چه جانشین او قیس بن سعد بن عباده توانست که این خیانت را به نوعی جبران کند ولی لشگر به شدت از نظر روحیه آسیب دید، از آن طرف امام مجتبی با بقیه لشگر کوفه وارد مداین شد؛ ساباط یکی از هفت شهر تشکیل دهنده مداین پایتخت سابق ایران. و می دانست که این لشگر با این ترکیب ناهمگون نمی تواند در عرصه جنگ مقاوم باشد لذا به منظور تصفیه افرادی که با انگیزه غیر الهی آمده اند، سخنانی ایراد کرد تا آنها را پالایش کند، اما نگذاشتند سخنان امام مجتبی پایان بپذیرد.
آنهایی که عقیده خوارج داشتند برخاسته عنوان کردند حسن هم مانند پدرش علی نعوذ بالله کافر شده است، صحبت امام را قطع کردند، امام از منبر به زیر آمد وارد خیمه خویش شد، ریختند وارد خیمه امام شدند و هر آنچه در آنجا بود را غارت کردند ، حتی عبای امام را از روی دوشش کشیدند، سجاده را از زیر پای امام کشیدند. حضرت سوار اسب شد که وارد مداین شود یکی از همین خائنین در لشگر امام به سوی حضرت حمله کرد و با خنجری چنان ضربه ای به ران امام وارد کرد که به استخوان ران امام رسید، حضرت به شدت مجروح شد، آن وجود مقدس را بردند در خانه سعد بن مسعود ثقفی فرمانروای مداین بستری کردند و در چنین موقعیتی است که جاسوسان معاویه وضعیت را به معاویه اطلاع می دهند و از طرفی هم شماری از خواص خائن کوفه به معاویه نامه نوشته بودند که تو تعیین کن حسن را زنده می خواهی یا مرده تا به ت تحویل دهیم.
معاویه با علم به این اوضاع نمایندگانی را نزد امام فرستاد و پیام داده بود که شما می خواهی با این لشگر که فرماندهان و سرشناسانش به من نامه نوشته اند و می خواهند شما ار به من تحویل دهند، با من مقابله کنی؟ حتی تعدادی از این نامه ها را هم ضمیمه کرد و عنوان کرد که من حاضرم با شما پیمان صلحی داشته باشمو هر شرطی شما دارید در این نامه قید کنید تا جنگی در نگیرد. حالا امام مجتبی با این وضعیت در حالی که برای معاویه هیچ شانی قایل نیست با همان حال جراحت وقتی این پیام را از معاویه دریافت کرد آمد در لشگری که سازمانش به هم ریخته است و گروهی انرا ترک کرده اند یک عده هم که مانده اند هیچ انگیزه ای برای مقاومت ندارند سخنانی ایراد کرد که تکان دهنده است. فرمود که مردم من بلدم به تنهایی خدای خودم را عبادت کنم و فرایضم را به جا آورم اگر ایستادم به خاطر نجات شما و سعادت شماست.
اگر پیشنهاد معاویه را بپذیریم می بینم که که نان و آبی که خداوند برای شما مقدر کرده است ، فرزندان شما درب خانه های اینها می روند و دریغ می کنند از شما و تحقیرتان می کنند، اگر مرگ با عزت و رضای خدا را می طلبید ، پیشنهاد او را من نادیده می گیرم برویم با معاویه مقابله کنیم ، چرا که من جز شمشیر راه دیگری برای مقابله با معاویه نمی بینم. اما اگر دنیا و باقی ماندن در دنیا و نعمتها و لذتهای دنیا را ترجیح می دهید، پیشنهاد صلح او را بپذیریم که از جای جای لشگر فریاد برآمد دنیا دنیا و باقی ماندن در دنیا را ترجیح می دهیم یعنی به صراحت عنوان کردندکه ما حاکمیت شما را نمی خواهیم و حاضریم معاویه را بپذیریم چون دنیای ما را تامین خواهد کرد و از این رو بود که امام مجتبی ب سبب خیانت هایی که صورت گرفت و هیچ کس هم در عرصه برای جانفشانی حاضر نیست و اگر هم امام می ایستاد و با معاویه می خواست مقابله کند چه بسا همین خائنین از پشت به امام حسن و برادرش امام حسین ضربه می زدند و ایشان را از میان بر می داشتند و آن حضرت در طول تاریخ زیر سوال بود که شمایی که می دانستید لشگری اماده جانفشانی ندارید که هیچ بلکه اینها خائنینی هستند که می خواهند با دشمن همکاری بکنند چرا ایستادید و خود را به کشتن دادید؟ از این حیث بود که امام حسن پیشنهاد صلح را پذیرفت.
البته باید بدانیم که معاویه هرگز تصور نمی کرد امام این پیشنهاد را بپذیرد چون امام حق است و معاویه باطل و حاضر نخواهد بود از جایگاه حق خود کناره گیری کند و این جایگاه را به معاویه بسپارد و لذا معاویه استنباطش این بود که امام نمی پذیرد یا توسط او و لشگریانش و یا توسط خائنین به شهادت می رسد و اهداف معاویه برای محو اسلام عملی خواهد شد. اما امام مجتبی با پذیرش این صلح که بهش اعتقاد هم نداشت در حقیقت معاویه را در رسیدن به هدف اصلیش که نابودی اسلام بود ناکام کرد و از این جهت است که حضرت آقا حفظه الله می فرمایند پرشکوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ .امام مجتبی نگذاشت که اسلام به دست معاویه به انحراف کشیده شود و نابود گردد و به جای اینکه از مسند خلافتی که مردم حاضر به همراهیش نیستند بخواهد خط اصیل اسلام را هدایت کند، این حرکت را زیر زمینی کرد و آن وظیفه هدایت خود ا حالا در قالب حرکات زرزمینی ادامه می دهد، از این روست که معاویه بع از حدود ده سال که از صلح گذشته متوجه شد که اوست که باخته است و امام پیروز نهائیست اگر چه حکومت دست اوست لذا امام را نتوانست تحمل کند و موجبات شهادت امام را فراهم کرد. اگر معاویه برده بود و برنده این منازعه بود نباید کاری به کار امام داشته باشد . همین که دست به قتل امام مجتبی زد و آن حضرت را به شهادت رساند نشاندهنده باخت اوست و مغبون شدنش در این معامله و صلحی که با امام مجتبی داشت.
• یاران و اطرافیان امام مجتبی چقدر در پذیرش صلح نقش داشتند؟
شماری شیعه دارند که که این شیعه ها اولا محرومند و بسیار کم هستند و نمی توانند تاثیر گذار باشند ثانیا برخی شان از بصیرت کافی برخوردار نیستند که امام را به درستی یاری کنند و ایجاد موج و هیجان در مردم بکنند که آنها را به یاری امام بیاورند لذا داریم که موقعی که امام مجتبی آن سخنرانی را می فرماید یک نفر بلند نمی شود در تایید سخنان ایشان به میدان بیاید و بخواهد مردم را سرزنش کند. اما از آن طرف می بینیم وقتی که امام مجبور می شود صلح را بپذیرد و به سوی کوفه می آید، برخی از اینها مثل سلیمان بن صرد خزایی و رفاعه بن شداد بجلی که هم شیعه هستند هم از سرشناسانند ولی فاقد بصیرت، اینها می آیند به امام جسارت هم می کنند. سلیمان بن صرد بدون هیچ پشتوانه ای و بدون هیچ سابقه ای می گوید چرا صلح را پذیرفتید در حالی که صد هزار شمشیر را ما می توانستیم در دفاع از شما آماده کنیم؟ خوب اگر واقعا چنین چیزی امکانش بود صد هزار که هیچ ده هزار تا هم اگر بود چرا به موقع همونجایی که امام علیه السلام دارد اتمام حجت با مردم می کند این سخن را بر زبان نمی آوری و شماری از همین افراد را به میدان نمی آوری که امام پیشنهاد صلح را نپذیرد.
به هر صورت یاران امام اولا خیلی محدود بودند ثانیا اکثر قاطع آنان بصیرت کافی را هم نداشتند که به موقع بخواهند وارد عرصه بشوند و از حق و حقیقت ولایت دفاع بکنند، لذا حوادث همه به کام دشمن رقم خورد و چاره ای برای امام مجتبی نماند جز آنکه صلح کند و از مصدر خلافت و رهبری جامعه کناره گیری کند و شاهد حاکمیت معاویه در عالم اسلام و خیانت های گسترده او به اسلام و مسلمین باشیم.
• شرایط جامعه ایران اسلامی چه تفاوت هایی دارد و چرا نمی توانیم دوران خود را با دوران صلح حسنی مقایسه کنیم؟
جواب این سوال شما در مواردی که عرض کردم بود اگر چه اشاره ای به اوضاع ایران امروز نکردیم هر فرد فهیم و بهره مند از اندک خردی می داند که به هیچ وجه شرایط ایران نه تنها امروز بلکه در سی وشش سال گذشته هرگز مانند شرایط آن روز امام مجتبی نبود اصلا تمام این فشارهایی که دشمن بر ما در طول این سالها وارد کرده است، و این فشارها و تحریم ها و توطئه هایی که داشتیم، بخاطر این بوده است که مردم اکثریت قاطع جامعه حاضرند تمام سختی ها را تحمل کنند و دست از نظام و ولایت بر ندارند اگر بنا بود که مردم ما مانند دوران امام مجتبی ولایت را تنها بگذارند و به خاطر دنیا و لذات و نعمتهای دنیا دست از نظام بردارند که سی و شش سال نایستاده بودند.
در دفاع مقدس با دست خالی آن حماسه عظیم که جز در عرصه عاشورا نمونه آن را در تاریخ نداریم نمی آفریدند و بعد از دفاع مقدس هم اینهمه حماسه ها در دفاع از ولایت نمی آفریدند مثل تظاهرات سراسری هر ساله 22 بهمن ها و یا حماسه عظیم 9 دی سال 88، اخیرا حماسه بزرگ تاریخی تشییع شکوهمند شهدای مظلوم غواص همه نشاندهنده اینست که مردم ما به ولایت به حقیقت این نظام ایمان دارند و تمام این سختیها را برای دفاع از نظام به عنوان تکلیف بزرگ خود تحمل کرده اند. این مردم ما فرمان امام رحمه الله در گوششان طنین انداز است که فرمودند حفظ نظام جمهوری اسلامی از نماز مهمتر است، اوجب واجبات است و مردمی که ایمان دارند هرگز اجازه نمی دهند که نظام ما با خطری مواجه باشد تا چه برسد به مردم زمان امام مجتبی بخواهند خیانت کنند خدای نکرده و یا فرماندهان نظامی بخواهند اینگونه خیانت بکنند و کوتاهی کنند.
کجا در طول سی و شش سال داشتیم یک فرمانده از سپاه یا ارتش ما حتی در سطح پایین بخواهد خیانت بکند و با دشمن مراوده ای داشته باشد نامه ای بنویسد تا چه برسد آن فرماندهان ارشدی که حماسه ها از خودشان در دفاع مقدس آفریدند حال آنکه میبینیم فرمانده پیش قراولان امام حسن که خویشاوند ایشان هم هست آن طور خیانت می کند و به نزد معاویه می رود.
نه مردم ما نه نیروهای مسلح ما نه حتی آنهایی که اگر هم ایمان به ولایت ندارند ولی عرق ملی دارند، حاضر نیستند که کشور در برابر دشمن خوار و ذلیل شود و هر آنچه دشمن می خواهد را گردن نهدلذا این یک قیاس مع الفارق و غیر قابل قبول است که بخواهیم ایران را تاکید می کنم نه در این موقعیت بلکه در سخت ترین هجمه هم قرار گرفته بودیم و بخش های زیادی از کشور ما هم به اشغال دشمن در آمده بود هرگز موقعیت ما قابل قیاس با دوره امام حسن نبوده است.
* گفتگو از علی صراف نژاد
